Op 11 september 2021, twintig jaar na de aanslagen in New York en de start van de oorlog tegen Afghanistan, zullen de laatste Amerikaanse troepen Afghanistan verlaten. Althans, dat was het plan. Biden besliste om de terugtrekking nog met 10 dagen te vervroegen. Er is haast bij: het scenario van een compleet debacle, zoals dat op het einde van de Vietnamoorlog, behoort tot de mogelijkheden. Wat er overblijft van de Amerikaanse bezettingsmacht riskeert er onder de voet gelopen te worden door de Taliban, diegenen om wie het allemaal begon en die tot voor kort als dood en verslagen werden verklaard.
Het is
wellicht weinig bekend onder diegenen die nu twintig jaar oud zijn, maar Belgische
troepen waren van de eerste tot de laatste dag van deze misdadige oorlog betrokken
partij. Het is weinig waarschijnlijk dat we in België daarover excuses zullen
horen, laat staan dat er een vervolging zou komen van diegenen die ons deden
meestappen in een oorlog die er nooit had mogen komen.
De slachtoffers van de Global War on Terror
Als antwoord op de aanslagen van 2001
ontketenden de Verenigde Staten en zijn bondgenoten de “Global War on Terror”,
de totale oorlog tegen het terrorisme. Op de herdenking van twintig jaar 9/11
zullen de namen van de 3000 slachtoffers in New York voorgelezen worden. Maar
niet de namen van al de onschuldige slachtoffers die in de War on Terror vielen.
Die lijst is te lang. Die lijst is onvolledig, omdat een naam en het leven van
een slachtoffer ginds niet evenveel telt als een slachtoffer hier.
Ten minste 800.000 mensen kwamen om als een
direct gevolg van de War on Terror die sinds twintig jaar over de wereld raast.
Volgens Iraq Body Count zijn er in de periode van 2003 tot 2021, tussen de
185.497 en 208.547 burgerdoden gevallen.[1] Daarbij zijn niet meegeteld “het aantal mensen dat gewond is geraakt of
ziek is geworden als gevolg van de oorlog, noch het aantal burgers dat indirect
is omgekomen als gevolg van de vernietiging van ziekenhuizen en infrastructuur
en milieuvervuiling.”[2] Ook niet de honderdduizenden kinderen die door de oorlog weeskinderen
werden. Ook niet de 37 miljoen mensen die gedwongen op de vlucht sloegen voor
de oorlog, binnen en uit Afghanistan, Irak, Pakistan, Yemen, Somalië, Libië,
Syrië... Op de tweede wereldoorlog na, de grootste massaverplaatsing van mensen
sinds het jaar 1900.
Een oorlog in plaats van een politionele actie
De bloedige aanslagen in New York waren geen
daden die toelieten om ze te definiëren als een oorlog. Alleen al omdat alleen
maar een van de twee partijen een staat is, en een oorlog normaal tussen staten
wordt uitgevochten. Toch werden ze behandeld alsof het om een oorlog ging en
niet om een misdaad.[3] Geen inzet dus van politionele of juridische middelen, zoals in het
verleden in andere landen met vormen van terrorisme gebeurde.[4] Wel de ontplooiing van een moordende Westerse legermacht tegen
Afghanistan, volgens de NAVO zelf “een van de grootste coalities uit de
geschiedenis” met de deelname van “130.000 soldaten uit 50 NAVO landen en
andere bevriende landen”.[5] Twintig jaar later is er maar
één balans : de monstercoalitie onder leiding van de Verenigde Staten leed in
Afghanistan de complete nederlaag. De Taliban zijn terug. Het vuur van het
terrorisme dat men zogenaamd wilde doven verspreidde zich over de hele wereld.
Op zijn beurt creëerde de oorlog tegen Irak de Islamitische Staat.
Een politieke en culturele ommezwaai
De oorlog tegen het terrorisme heeft de
politieke en justitiële cultuur in de Westerse landen radicaal veranderd. Terrorisme
werd gelijkgesteld met geweld gepleegd door moslims. Islamofobie en racisme
werden gemeengoed. Extreemrechts brak door, zowel op het politieke toneel als met
geweld.
Op het vlak van justitie en gevangeniswezen
maakten we een historische sprong achteruit, een Guantanamo-isering van cultuur
en praktijken, ten opzichte van alle progressieve opvattingen die we kenden in
de jaren zestig en zeventig van vorige eeuw.
Het model van Guantanamo, het Amerikaanse
gevangeniskamp op Cuba dat in de maanden na de start van de oorlog werd
opgericht voor vermeende moslimterroristen uit Afghanistan, heeft een
wereldwijde invloed gehad. Guantanamo werd synoniem voor de toelaatbaarheid van
foltering en ongelimiteerde detentie. Maar ook een model voor de verbanning en
de uitzuivering van de ongewensten – terroristen, illegale vluchtelingen… - uit
de maatschappij. Het kamp werd immers door de Amerkanen geïnstalleerd op een
eiland, buiten het nationale grondgebied, buiten de nationale en internationale
wetten. Iets wat meerdere landen op gelijkaardige ideeën bracht. Guantanamo
toonde dat er geen grenzen meer zijn op het vlak van detentie. Gedetineerden
werden over de continenten heen getransporteerd met de hulp van Europese en
Arabische landen, die als een soort subcontractors optraden. De vraag om detentiekampen
voor ongewenste vluchtelingen te bouwen buiten de grenzen, om gevangeniseilanden
op te richten, om Westerse gevangenissen te bouwen in vroegere kolonies kende
een ongeziene vlucht vooruit. In Australië worden vluchtelingen belet een voet
aan wal te zetten en worden ze opgesloten op het eiland Manus en Nauru. In
Denemarken kwam het voorstel om het Lindholm eiland te gebruiken om illegale
vluchtelingen op te sluiten. De Britse minister van binnenlandse zaken wil
asielzoekers en/of mensenhandelaars verbannen naar offshore centra waar hun
straf wordt uitgezeten aanvraag. Het Ascension Island, of St Helena, of oude
ferryboten en verlaten olieplatformen zijn pistes die onderzocht worden.[6] In Frankrijk gingen stemmen op
om een Guantanamo te bouwen voor moslimterroristen en aanhangers op het Ile de
Ré[7]. Hetzelfde in Oostenrijk waar de leider van FPÖ, Heinz-Christian Strache, in 2017 voorstelde
gekende islamisten te arresteren en naar eenzame eilanden te sturen.
Groot-Brittannië wilde een gevangenis bouwen in Nigeria en in Jamaïca, maar
moet daar voorlopig van afzien[8]. In Zwitserland en ook in België (het voorstel van Bart Dewever) kwam
de vraag aan Marokko om een Zwitserse of Belgische gevangenis te bouwen voor buitenlanders.
Voorlopig nog zonder resultaat.
De oorlog tegen het terrorisme heeft ook onze
eigen opvattingen verziekt. Laten we het niet eens hebben over onze empathie
die jaar na jaar meer en meer wegsmolt als sneeuw voor de zon en plaats maakte
voor een algemene verharding van de zeden. Ook de vraag om gerechtigheid,
gelijkheid en vrede werd verstikt door het gevoelen van wraak. Zeker als het
gaat om mensen die beschuldigd worden van terrorisme. Wie protesteert nog tegen
het feit dat een gedetineerde gefolterd wordt, fysiek of psychisch? Dat hij of
zij twee keer gestraft wordt voor hetzelfde feit? Dat hij of zij boven op zijn
straf de nationaliteit verliest of uitgeleverd wordt zelfs als daar geen
wettelijke grond voor is? Dat wat geldt voor de enen, niet meer geldt voor
diegenen van wie we ons willen ontdoen? We maken een fascistisch scenario mee
dat we kennen uit het verleden, maar waarvan we ons alleen het einde herinneren
maar niet het begin. Namelijk hoe het nazisme in de jaren 30 onder algemeen applaus
zijn weg heeft gebaand door zijn aanpak (detentie en uiteindelijk massamoord) van
onverbeterlijke delinquenten, criminele geesteszieken, ‘personen van onzuiver
bloed’, mensen die ‘niet in staat waren om te werken’, schizofrenen,
epileptici, mensen met ernstige misvormingen en zware alcoholici[9].
We moeten ons eerlijk de vraag stellen of
Trabelsi en El Aroud behoren tot die categorie van mensen die we eigenlijk het
liefst uitgeroeid zien?
Oorlogsjustitie
De oorlog
tegen Afghanistan kwam naar België onder de vorm van een oorlogsjustitie tegen
gevangenen, die tot het kamp van onze tegenstanders behoorden.
Nizar
Trabelsi en Malika El Aroud verbleven in Afghanistan voor de oorlog begon. Op
13 september 2001, enkele maanden na zijn terugkeer naar België werd Nizar
Trabelsi gearresteerd omwille van zijn plan om de Amerikaanse basis van Kleine
Brogel in Limburg aan te vallen. Trabelsi bekende zijn plan en werd daarvoor
veroordeeld tot wat toen de maximumstraf was: tien jaar effectieve
gevangenisstraf. Hij zat die straf tot de laatste dag uit in verschillende
Belgische gevangenissen. Hij bleef echter nog twee jaar langer in de gevangenis
dan zijn straf voorzag. Omdat hij, zo zegden de Belgische justitie en
politieautoriteiten, de uitspraak van zijn beroep bij het Europees hof voor de
mensenrechten tegen zijn uitlevering aan de verenigde Staten moest afwachten. Op
jacht naar wie ook maar verdacht werd een handlanger van Bin Laden te zijn,
hadden de Amerikaanse autoriteiten om zijn uitlevering gevraagd. Ook al hadden
ze geen enkel nieuw element om die uitlevering te rechtvaardigen, ook al is het
verboden om iemand twee keer voor hetzelfde feit te vervolgen. De Belgische
justitie aanvaardde het uitleveringsverzoek, minister De Clerck ondertekende
het uitleveringsbevel, en zijn opvolgster Annemie Turtelboom liet, in oktober
2013, Trabelsi op een vliegtuig zetten naar een Amerikaanse gevangenis. Die
uitlevering was illegaal. Voor de eerste keer in zijn geschiedenis, veegde België
een vonnis van het Europees Hof voor de Mensenrechten aan zijn laars. Dat Hof
had immers herhaalde malen België aangemaand Trabelsi niet uit te leveren
zolang er geen uitspraak was in het beroep dat Trabelsi had aangetekend.
Intussen zit Trabelsi al acht jaar in isolement in een Amerikaanse gevangenis.
In afwachting van zijn proces. Al twintig jaar in de gevangenis voor een plan!
Malika El Aroud
werd op 11 december 2008 door de Belgische politie gearresteerd en veroordeeld
tot de maximumstraf van 8 jaar effectieve gevangenis. Omwille van
terroristische activiteiten, die bestonden uit het oproepen tot de Jihad tegen
de Amerikaanse troepen in Afghanistan. Ook zij zat haar straf uit tot de
laatste dag: ze kwam vrij in december 2016. Maar ook hier kwam er geen einde
aan de straf. Ditmaal was er een
omgekeerd scenario: niemand vroeg om de uitlevering van El Aroud, maar België
nam haar Belgische nationaliteit af en wilde haar uitwijzen naar Marokko, het land
van haar tweede nationaliteit. Marokko weigerde – terecht – Malika El Aroud,
een Belgische onderdaan, op te nemen. Iets wat Sammy Mahdi in een colère deed
schieten en deed verklaren: “als het van mij afhing zette ik haar onmiddellijk
op een vliegtuig naar Marokko”. Net
zoals gebeurde met Trabelsi. In uitvoering van de beslissing om haar Belgische
nationaliteit af te nemen, werd Malika, nauwelijks twee jaar na haar
vrijlating, en intussen zestig jaar geworden, op 11 oktober 2018 opnieuw
gearresteerd. Ze werd gedurende zeven maand opgesloten in het Centrum voor
illegalen in Brugge in afwachting van haar uitzetting. Daarna werd ze getransfereerd
naar een gelijkaardig centrum, de Caricole in Zaventem, waar ze vijf maand
verbleef. Daarna werd ze overgebracht naar een huis in West-Vlaanderen waar ze
onder huisarrest werd geplaatst: verbod om de gemeente te verlaten,
verplichting om zich elke dag tussen 9 en 10 te melden op het politiebureau,
nachtelijk uitgaansverbod. Voor haar onderhoud kreeg ze maaltijdcheques. Die vorm van gevangenschap duurde tot 1 maart
2021, de dag waarop een rechter haar “in vrijheid stelde”, maar “met het bevel
het grondgebied te verlaten”. In de feiten werd El Aroud stateloos. Zonder Belgische
identiteitspapieren, geweigerd in Marokko, en zonder enig inkomen kan Malika
geen kant meer op. Mijn vraag aan mijnheer Mahdi: hoe moeten zulke mensen
overleven? Wordt het geen tijd om de strijdbijl te begraven?
Amnestie
nu !
Het akkoord
tussen de Taliban en de Amerikaanse en Afghaanse regering afgesloten in
februari 2020 voorziet de vrijlating van 5000 gevangen Talibanstrijders in ruil
voor 1000 Afghaanse regeringssoldaten. Op
het einde van de Franse oorlog tegen het Algerijnse FLN voorzag het akkoord van
Evian (1962) in de vrijlating van 6000 FLN gevangenen en volledige amnestie. De
akkoorden van Parijs tussen het Vietnamese verzet en de Amerikanen uit 1973
voorzagen in de vrijlating van alle gevangenen.
Onder de Goede Vrijdagakkoorden uit 1998 tussen het Ierse verzet en de
Britse regering werd een akkoord bereikt over de vrijlating van 428 gevangenen,
waaronder 143 die veroordeeld waren tot levenslang.
Nu het eind
van de Afghaanse oorlog in zicht is, zal Biden het kamp van Guantanamo sluiten?
Zal hij de 40 overblijvende gevangenen, in onbeperkte detentie, vrijlaten? Zal België
aan de VS vragen om de vervolging van Trabelsi te staken? Zal België de dubbele
straf van Malika El Aroud ongedaan maken? Het zouden tekenen zijn op de weg
naar vrede en verzoening.
[3] Jane Mayer, The Dark Side, The
inside story of how the war on terror turned into a war on American ideals,
Doubleday 2008, pg 52
[5]
https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_8189.htm
[6] https://www.theguardian.com/uk-news/2021/jul/05/priti-patel-to-reveal-proposals-for-offshore-centres-for-asylum-seekers
[7] http://supermax.be/guantanamo-chez-nous-fenech-lr-prone-un-guantanamo-a-la-francaise-sur-lile-de-re-french-mp-calls-for-new-guantanamo-bay-for-terror-suspects/
[9] Geciteerd in I can’t breathe, de
nieuwe adem van het verzet, Luk Vervaet, Antidote, 2021
